خاک از مواد معدنی, مواد آلی, مایعات و ارگانیسم ها تشکیل شده است که در زندگی تمامی موجودات زنده از جمله انسان ها, حیوانات و گیاهان نقش حیاتی دارد. به طور کلی خاک منبع حیاتی بیشتر مواد غذایی ما انسان ها است زیرا بسیاری از محصولاتی که ما می کاریم درون خاک رشد می کنند.
امروزه این سرمایه ملی به دلیل افزایش نیازهای مردم بیشتر در معرض خطر قرار گرفته است. بنابراین به دلیل همین اهمیت زیاد خاک برای رشد جوامع بشری, مدیریت پایدار و حفظ آن نیز برای مردم بسیار حائز اهمیت می باشد. در ادامه ما را همراهی کنید تا بیشتر با نقش این سرمایه خدادادی در زندگی انسان ها و موجودات دیگر آشنا شوید.
وظایف اصلی خاک ; منبع حیات بشر
به طور کلی خاک چهار وظیفه اصلی دارد که به شرح زیر می باشد:
- محیطی برای رشد و پرورش گیاهان
- اصلاح کننده دمای هوا
- زیستگاه ارگانیسم ها
- محیطی برای تامین و تصفیه آب
تاثیر خاک بر امنیت محصولات غذایی
امنیت غذایی یعنی زمانی که تمام مردم به غذای کافی و ایمن دسترسی داشته باشند. یکی از دلایل مهمی که باعث می شود انسان ها سالم بمانند داشتن امنیت غذایی است. امنیت غذایی و تولید محصولات مغذی کافی, به شرایط خاک بستگی دارد.
معمولا خاک های مرغوب که دارای خصوصیات کافی برای رشد و پرورش محصولات هستند بسیار می توانند به امنیت غذایی انسان ها کمک کنند.
همچنین زمانی که خاک ساختار خود را از دست بدهد و تخریب شود باعث می شود که نتواند محصولات با کیفیت و خوب را درون خود پرورش دهد و در نتیجه تولید محصولات نیز کاهش می یابد و امنیت غذایی انسان ها با خطراتی مواجه می شود. خاک هایی که دارای موادی مثل فلزات سنگین هستند, این مواد مضر را می توانند از طریق محصولات خود به انسان ها منتقل کنند.
خاک; منبعی برای تامین مواد مغذی انسان
برای حیات انسان 29 عنصر ضروری و مهم است و از این 29 عنصر, 18 عنصر برای گیاهان مفید است و این عناصر از خاک به دست می آیند. البته به جزعناصر O,H و C , زیرا این عناصر را گیاهان از هوا و آب به دست می آورند.
همانطور که گفتیم خاک مرغوب که می تواند محیط مناسبی را برای رشد و پرورش گیاهان تامین کند , محصولاتی تولید می کند که حاوی بیشتر عناصر مورد نیاز زندگی انسان ها است.
اهیمت خاک برای رشد و پرورش گیاهان
خاک ها ویژگی های متنوعی دارند که این ویژگی ها در مناطق مختلف, متفاوت می باشند. یکی از ویژگی های مهم خاک میزان اسیدی بودن آن است و معیار اسیدی یا قلیائی بودن خاک پی اچ خاک است.پی اچ مناسب برای گیاهان بین 7/2-6 است و در پی اچ های کمتر از 4 و بالاتر از 9 گیاهان با مشکلاتی رو به رو می شوند.
در خاک های مناطق معتدل و جنگلی که میزان بارندگی نیز زیاد است کاتیون های موجود در خاک شسته می شوند ولی هیدروژن در خاک باقی می ماند و باعث پایین آمدن پی اچ و همچنین افزایش اسیدیته خاک می شود.
از مهم ترین فواید خاک برای گیاهان این است که گیاهان از عناصر موجود در خاک برای رشد و پرورش خود استفاده می کنند. عناصری که برای رشد گیاه استفاده می شوند به عناصر ماکرو و میکرو تقسیم می شوند.
نیتروژن یکی از عناصر مهم ماکرو است که در رشد گیاه بسیار اهمیت دارد و کمبود آن باعث پژمرده شدن گیاه می شود. همچنین عناصر دیگری مثل آهن, فسفر و…. که جزو عناصر میکرو هستند در خاک وجود دارند که هر کدام به اندازه ی خود در فرایند رشد گیاهان اهمیت دارند.
نقش خاک برای نگهداری از آب
همانطور که خاک مناسب می تواند برای رشد گیاهان محیط امنی باشد, برای نگهداری آب نیز به عنوان یک مخزن پرگنجایش و مطمئن موثر است. خاک, آب را به مخزن زیرزمینی هدایت می کند و از تبخیر این آب های زیرزمینی جلوگیری می کند.
ذخیره آب در مخزن زیرزمینی به خصوص در مناطق خشک و نیمه خشک بسیار بهتر و به صرفه تر از ذخیره کردن آب در مخازن روی زمین مانند سدها است. بنابراین یکی از راهکارهای مدیریت آب, حفظ و مدیریت خاک است.
راه هایی برای حفظ و مدیریت خاک
همانطور که گفتیم خاک نقش حیاتی در زندگی تمامی موجودات زنده دارد. بنابراین حفظ و مدیریت این سرمایه ملی نیز بسیار حائز اهمیت می باشد و انسان ها باید برای تحقق این هدف دنبال راهکارهایی باشند. از جمله این راهکارها می توانیم به موارد زیر اشاره داشته باشیم:
- جلوگیری از تغییر کاربری زمین های کشاورزی
- شناسایی و تهیه نقشه خاک های کشور
- جلوگیری از شور شدن زمین های کشاورزی
- اجرای کشاورزی حفاظتی در زمین های حاصلخیز و زراعی
- جلوگیری از تخریب جنگل ها
- افزایش مواد آلی خاک های کشور
- اجرای طرح تعادل دام و مراتع
- حفاظت از خاک و کنترل فرسایش
- اجرای برنامه حاصلخیزی خاک های کشاورزی
- پایش مستمر منابع خاک کشور
آلودگی خاک
بدون داشتن خاک سالم, حیات تمتمی موجودات زنده در کره زمین ممکن نخواهد بود. به طور کلی خاک از دو بخش تشکیل شده است, بخش مرده و بخش زنده
بخش زنده خاک, بخشی است که جانوران کوچک, گیاهان, قارچ ها, باکتری ها و میکروب ها در آن قرار دارند. بخش مرده خاک نیز حاوی مواد فرسایش یافته و هوموس است.
متاسفانه فعالیت های انسان ها یکی از دلایل مهم آلودگی خاک ها است. ورود مواد سمی, مواد رنگی, شوینده ها و….. باعث ایجاد و گسترش آلودگی در خاک ها می شود. البته خاک ها خاصیت تصفیه کنندگی دارند که ناشی از خواص فیزیکی, شیمیایی و زیستی آن ها است. خاک ها می توانند آلاینده ها را تجزیه کنند و آن ها را به ترکیباتی بدون ضرر تبدیل کنند.
یکی از مهم ترین دلایل آلودگی خاک, تجمع زیاد زباله ها, آهن اسقاطی, کاغذ, پلاستیک, شیشه و…… است. چرا که بیشتر این مواد یا کلا تجزیه نمی شوند یا سرعت تجزیه کمی دارند. به هر حال آثار زیان بار این مواد در خاک باقی می ماند و آلوگی خاک را تشدید می کند
نتیجه گیری نهایی
در این مقاله به ذکر اهمیت یکی از عوامل مهم در حیات بشر یعنی خاک پرداختیم. امید است که شما عزیزان نیز بتوانید با آگاهی کامل از این سرمایه خدادادی در حفظ و صیانت از آن بکوشید.