راهکارهای حفظ و ارتقاء حاصلخیزی خاک

امروزه حفظ و ارتقاء کیفیت خاک های کشاورزی یکی از مهم ترین مسائل کشاورزان و باغداران جهت افزایش تولیدات خود و بهبود کیفیت محصولات است. خاک بستر مناسبی برای کاشت انواع گیاهان است که می تواند مواد غذایی مورد نیاز گیاهان را تامین کند. به همین دلیل ما باید همواره برای حفظ این میراث ارزشمند بکوشیم.

خاک حاصلخیز چیست؟

به خاکی که دارای ترکیبات مغذی مورد نیاز گیاهان است خاک حاصلخیز می گویند. این خاک دارای عناصر ضروری برای رشد گیاه مثل نیتروژن, فسفر, کلسیم, پتاسیم, منیزیم, روی, سولفات و…. است.خاک حاصلخیز باید ساختار مناسبی داشته باشد و قابلیت نگهداری آب, هوا و مواد مغذی را نیز داشته باشد.

ویژگی های خاک حاصلخیز

خاک باید ویژگی های زیر را داشته باشد تا بتوان آن را خاک حاصلخیز و مرغوب نامید:

• داشتن دما و رطوبت مناسب: گیاهان برای رشد خود به دمای کافی و رطوبت مناسب نیاز دارند. خاک حاصلخیز باید بتواند این شرایط را به بهترین شکل برای رشد و پرورش گیاهان فراهم کند.
• داشتن PH مناسب: PH مناسب برای اکثر گیاهان بین 6 تا 7.5 است. خاک حاصلخیز باید مقدار PH لازم را برای گیاهان داشته باشد.
• داشتن ترکیبات غذایی کافی: گیاهان برای رشد بهتر و بیشتر خود به مواد مغذی نیاز دارند. خاک حاصلخیز خاکی است که نیاز غذایی گیاهان را به طور کامل برطرف نماید.
• ساختار مناسب: خاک حاصلخیز باید ساختار مناسبی داشته باشد و بتواند مواد غذایی, هوا و آب را در خود نگه دارد تا این مواد کم کم جذب گیاه شود.

حفظ و ارتقاء حاصلخیزی خاک چه اهمیتی دارد؟

قبل از اینکه به ذکر راهکارهایی برای حفظ و ارتقاء حاصلخیزی خاک بپردازیم, بهتر است بدانیم که چرا وجود یه خاک حاصلخیز اهمیت دارد؟

حفظ کیفیت خاک

هر اقدامی که برای ارتقاء حاصلخیزی خاک انجام شود می تواند بر بهبود کیفیت خاک نیز تاثیر زیادی داشته باشد. این اقدامات می تواند, انجام کوددهی, عملیات خاکورزی, آبیاری و سم دادن به خاک باشد.

توسعه تخلخل پذیری خاک

اقداماتی که جهت افزایش حاصلخیزی خاک انجام می شود می تواند به توسعه تخلخل پذیری خاک یا همان افزایش زهکشی در خاک کمک کند. افزایش زهکشی نیز به بهبود ریشه درختان و بهبود وضعیت خاک کمک می کند.

بهبود ویژگی های فیزیکی خاک

از جمله ویژگی های فیزیکی خاک می توانیم به رنگ خاک, بافت خاک, میزان اسیدیته خاک, خاصیت بافری در خاک و میزان نفوذ پذیری خاک اشاره داشته باشیم. این ویژگی های فیزیکی به رشد گیاهان و پایداری بیشتر خاک کمک زیادی می کند.

تامین عناصر غذایی لازم برای گیاهان

همانطور که گفتیم گیاهان در طول رشد خود به عناصر غذایی مختلفی نیاز دارند. خاک حاصلخیز توانایی بیشتری جهت تامین مواد غذایی مورد نیاز گیاهان دارد.

جلوگیری از شسته شدن عناصر غذایی در خاک

یکی از مشکلاتی که کشاورزان در هنگام کشاورزی با آن مواجه می شوند شسته شدن مواد غذایی یا همان از دسترس خارج شدن آنها است. وجود یک خاک حاصلخیز و مرغوب می تواند این مشکل را به طور کامل برطرف کند و کشاورزان و باغداران می توانند با خیال راحت از کودها و عناصر غذایی استفاده کنند بدون اینکه نگران شسته شدن آنها باشند.

بهبود قابلیت خاکورزی در خاک های حاصلخیز

یکی از اقدامات مهمی که قبل از احداث باغ صورت می گیرد, عملیات خاکورزی است. در خاک هایی که حاصلخیز نیستند, چسبندگی خاک وجود دارد که می تواند مشکلاتی را ایجاد کند اما در خاک های حاصلخیز به دلیل انجام عملیات خاکورزی دیگر این مشکل وجود نخواهد داشت.

راه هایی برای حفظ و افزایش حاصلخیزی در خاک

معمولا به منظور حفظ کیفیت و حاصلخیزی خاک انجام یک سری اقدامات لازم و ضروری است. از جمله این اقدامات می توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

انجام آزمایش خاک

برای بررسی وضعیت خاک در مورد میزان مواد غذایی موجود, میزان مواد آلی, بافت و میزان اسدیدیته خاک معمولا خاک را مورد آزمایش قرار می دهند و سپس با توجه به کمبودها و نقاط قوت خاک اقداماتی را در زمینه بهبود حاصلخیزی خاک انجام می دهند.

انجام عملیات خاکورزی

در عملیات خاکورزی, خاک را زیر و رو می کنند تا لایه های سنگین و نفوذ ناپذیر خاک را شناسایی کنند و این لایه های سنگین را بشکنند تا عناصر و مواد غذایی به راحتی بتوانند به درون خاک نفوذ کنند.

افزودن خاک مناسب

بعد از انجام آزمایش خاک که سبک یا سنگین بودن بافت خاک مشخص شد, باید برای افزایش تخلخل پذیری و زهکشی, بافت خاک را متعادل سازند. به منظور ایجاد این تعادل مقداری خاک سالم را در حین عملیات خاکورزی به بافت خاک اضافه می کنند.

افزودن کودهای آلی

چنانچه خاک حاصلخیز نباشد و به تنهایی نتواند نیاز غذایی گیاهان را برطرف سازد, به منظور افزایش حاصلخیزی خاک از کودهای آلی استفاده می کنند. کودهای آلی شامل کودهای شیمیایی و دامی است.

استفاده از کود سبز

یکی دیگر از اقداماتی که برای افزایش حاصلخیزی خاک انجام می دهند, استفاده از کودهای سبز است. گیاهانی که کاشته می شوند از عناصر غذایی موجود در خاک برای رشد خود استفاده می کنند و قبل از اینکه زمان برداشت آنها فرا رسد در اثر زیر و رو کردن خاک دوباره به خاک بر می گردند و در اثر این فرایند کودهای سبز تولید می شوند.

کوددهی از طریق کودهای سبز باعث افزایش میزان مواد آلی و سلولزی خاک شده و در نهایت به افزایش حاصلخیزی خاک نیز کمک می کند.

استفاده از کمپوست

استفاده از کمپوست های طبیعی یکی از بهترین و کم هزینه ترین روش ها برای افزایش حاصلخیزی خاک است. کمپوست ها شامل مواد آلی مانند زباله های آشپزخانه, برگ خشک شده درختان و… هستند که قابلیت تجزیه پذیری دارند.

راه هایی برای حفظ خاک

در بسیاری از موارد انسان ها عامل ایجاد آلودگی خاک و سایر مشکلات طبیعی هستند. برای حفظ این میراث گرانقدر راه هایی وجود دارد ازجمله:

• جلوگیری از تغییر کاربری زمین های کشاورزی
• اجرای کامل قانون حفاظت از خاک
• جلوگیری از آتش زدن پوشش گیاهی
• مدیریت خاک و منابع آبی
• ارزیابی مداوم کیفیت و سلامت خاک

سخن آخر

در این مقاله به بررسی نقش خاک در تولید محصولات و محیط زیست پرداختیم و دانستیم که یکی از عوامل بسیار مهم جهت تولید محصولات بیشتر و باکیفیت وجود خاکی سالم و حاصلخیز است. به همین دلیل ما باید همواره به این میراث گران بها توجه داشته باشیم و برای حفظ و ارتقای آن بکوشیم.